Choroba o słodkiej nazwie- cukrzyca typu 2

Szacuje się, że na cukrzycę zapada ok.120 na 100 000 mieszkańców Polski rocznie, z czego 85-90% przypadków to cukrzyca typu 2. Wśród przyczyn takiej sytuacji wymienia się głównie zmianę nawyków; nadkonsumpcję wysokoprzetworzonej i wysokoenergetycznej żywności oraz mało aktywny tryb życia.

Kto jest szczególnie narażony na wystąpienie cukrzycy?

• Osoby z nadwagą i otyłością
• Osoby wywodzące się z rodzin, w których wystąpiła cukrzyca (rodzeństwo bądź rodzice)
• Osoby mało aktywne fizycznie
• Osoby, u których poprzednio wykonane badanie wykazało nieprawidłową glikemię na czczo
• Kobiety, które przebyły cukrzycę ciążową
• Kobiety, które urodziły dziecko o masie ciała przekraczającej 4 kg
• Kobiety z zespołem policystycznych jajników
• Osoby, u których stwierdzono nadciśnienie tętnicze (równe/powyżej 140/90 mmHg)
• Osoby, u których stwierdzono hiperlipidemię (nadwyżka cholesterolu frakcji LDL, trójgicerydów)
• Osoby z chorobami układu sercowo-naczyniowego.

Choroba, która nie boli, ale zagraża…

Cukrzyca typu 2 może nie dawać zauważalnych objawów- nawet przez wiele lat. Mimo że niedostrzeżona, podnosi ryzyko powstawania i rozwoju szeregu chorób przewlekłych, głównie na tle miażdżycowym. U około 80% pacjentów dotkniętych cukrzycą typu 2, choroby układu krążenia uznaje się za główną przyczynę zgonu. Problem nadciśnienia i choroby niedokrwiennej serca występuje 2-4 razy częściej wśród osób z cukrzycą w odniesieniu do osób nie borykających się z tym schorzeniem. Zauważa się także większe ryzyko powstawania zawału mięśnia sercowego; u mężczyzn jest ono o 50 % większe w porównaniu do populacji ogólnej, natomiast u kobiet aż o 150% większe. Prawdopodobieństwo wystąpienia udaru mózgu jest u cukrzyków 2-4 razy większe. Jeżeli cukrzycy towarzyszy nadciśnienie tętnicze, ryzyko wzrasta 12-krotnie.

Powikłania na tle cukrzycy mogą dotyczyć dużych naczyń krwionośnych- wtedy mowa o makroangiopatii, a także małych naczyń krwionośnych- mikroangiopatii.

W obrębie zaburzeń o charakterze makroangiopatii wyróżnia się patologie naczyń wieńcowych, tętnic mózgu, a także kończyn dolnych. Makroangiopatie mają zazwyczaj złośliwy przebieg. Mikroangiopatie dotyczą zwykle naczyń siatkówki (retinopatia) oraz nerek (nefropatia) . Ich konsekwencją są zwykle odpowiednio- niedomogi narządu wzroku, ze ślepotą włącznie oraz niewydolność nerek.

Cukrzyca wraz z powikłaniami prowadzi także do inwalidztwa dużego odsetka chorych, a także skrócenia przeciętnego czasu trwania życia.

Jak się przed nią bronić?

1. Unikaj czynników ryzyka!

Jak łatwo zauważyć- podstawowym czynnikiem sprzyjającym powstawaniu cukrzycy typu 2 jest niewłaściwy sposób żywienia, powodujący nadwagę i otyłość, a także niska codzienna aktywność fizyczna. Konsekwencją tego mogą być także nadwyżki cholesterolu we krwi oraz nadciśnienie tętnicze- kolejne czynniki prowadzące do cukrzycy. Wobec tego najwłaściwszą metodą zapobiegania będzie odpowiedni sposób żywienia, zmierzający do zachowania prawidłowej masy ciała lub jej obniżenia- jeśli jest to konieczne. Drugim istotnym elementem profilaktyki jest codzienna aktywność fizyczna, zgodna z naszymi możliwościami i stanem zdrowia, chociażby 30 minutowy spacer każdego dnia.

1. Obserwuj siebie!

Zgodnie z aktualnie obowiązującymi zaleceniami opracowanymi przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, istnieje szereg objawów, które mogą wskazywać na wystąpienie cukrzycy. Należą do nich; nieuzasadniony spadek masy ciała, nadmierne pragnienie, wielomocz, osłabienie, a także zmiany ropne skóry i zapalenie w obrębie układu moczowo-płciowego.

1. Wykonuj regularne badania kontrolne!

Jeżeli jesteś osobą powyżej 45 roku życia i nie występują u Ciebie niepokojące objawy- należy wykonać badanie w kierunku obecności cukrzycy raz na 3 lata.

U osób z grupy ryzyka badanie takie powinno być wykonane profilaktycznie raz do roku.

 Tekst opracowała  mgr Justyna Siwiela

Dietetyk, właścicielka Centrum Edukacji Żywieniowej i Dietoterapii

VitaNutrica

Bibliografia:

1. Janeczko D.: Czy rzeczywiście epidemia cukrzycy typu 2? [W:]  Diabetologia Praktyczna 2006, tom 7, nr 4, s.248-257.
2. Stefańczyk M., Stefańczyk Ł., Wędzisz A.: Cukrzyca, jako choroba cywilizacyjna. [W:] Bromatologia i Chemia Toksykologiczna –XXXIX, 2006,1, s. 95-101.
3. Buchanan T.A.: Czy można zapobiegać cukrzycy typu 2 i w jaki sposób? [W:] Diabetologia Praktyczna 2007, tom 8, nr 10, s. 371-378.
4. Diabetologia Praktyczna 2009, tom 10, supl. A s.A1-A10,  A25-A29.

Choroba o słodkiej nazwie- cukrzyca typu 2.

Część II- Jak się odżywiać?

Obecnie nie istnieje pojęcie „diety cukrzycowej” . Sposób żywienia osób zmagających się z cukrzycą nie powinien odbiegać od prawidłowo zbilansowanego jadłospisu polecanego dla zdrowego człowieka.

Postępowanie żywieniowe powinno pomóc w realizacji głównego celu, jakim jest wyrównanie metaboliczne cukrzycy i powinno wpływać pozytywnie na czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego. Prawidłowo zestawiony model żywienia powinien zatem modyfikować poziom cukru we krwi chorego w kierunku jego stabilizacji na odpowiednim poziomie, a także wyrównywać ciśnienie tętnicze i wskaźniki gospodarki lipidowej. Żywienie powinno ponadto sprzyjać redukcji masy ciała - jeśli jest ona nadmierna - lub ułatwiać jej utrzymanie.

Istotna jest jakość spożywanej żywności- godna polecenia jest certyfikowana żywność ekologiczna. Z uwagi na brak substancji dodatkowych stosowanych w przetwórstwie oraz sposób uprawy- pozbawiony sztucznych nawozów i innych nienaturalnych komponentów dostarczy diabetykowi niezbędnych dla organizmu składników i uchroni go przed obciążaniem ustroju zbędnymi polepszaczami.

Prawidłowe żywienie osób chorych na cukrzycę typu 2 powinno spełniać wymogi dotyczące proporcji, a także jakości poszczególnych składników odżywczych;

Węglowodany:

• Węglowodany o niskim indeksie glikemicznym, nie przekraczającym 50 powinny dostarczać 45-50% dziennej podaży energetycznej.
• Prawidłowe żywienie powinno opierać się na węglowodanach pochodzących z pełnego ziarna zbóż, warzyw, owoców i mleka oraz jego przetworów o niskiej zawartości tłuszczu (ok.2%).
• Zaleca się ograniczenie spożycia sacharozy na rzecz węglowodanów pochodzących z innych produktów.
• Zastosowanie mogą znaleźć substancje słodzące (słodziki), należ y je jednak stosować z umiarem, w dawkach zgodnych z zaleceniami producentów. Można wykorzystać m.in. sacharynę, acesulfam i aspartam.. Innymi środkami o niższej nieco słodkości są ksylitom, mannitol i sorbitol.
• Osoby leczone z użyciem intensywnej insulinoterapii powinny modyfikować dawki insuliny zależnie od ilości i składu przyjętego pożywienia.
• Codzienna podaż błonnika pokarmowego powinna wynieść 20-35 g.
• Pacjenci otrzymujący stałe dawki insuliny powinni utrzymywać codzienną podaż węglowodanów na zbliżonym poziomie^.

Istotne jest także uwzględnienie czynników mających wpływ na zmiany stężenia glukozy we krwi, do których należą nie tylko całkowita ilość węglowodanów w spożytym posiłku czy rodzaj cukrów występujących w produkcie spożywczym, ale również metody przetwarzania żywności (gotowanie i inne), a także postać żywności i obecność innych składników np. tłuszczów i białek.

Tłuszcze:

• Powinny pokrywać 30-35% dobowego zapotrzebowania energetycznego
• Poniżej 10% wartości energetycznej powinny dostarczać tłuszcze nasycone- pochodzenia zwierzęcego (np. masło, smalec, śmietana i inne).
• Około 10% dobowej wartości energetycznej powinny dostarczać tłuszcze jednonienasycone (np. oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej sezamowy)
• 6-10% dobowej podaży energetycznej powinny pokrywać tłuszcze wielonienasycone, z czego omega-6 na poziomie 5-8%, omega-3 1-2%
• Spożycie cholesterolu nie powinno przekraczać 300mg na dobę a u pacjentów, u których wartości cholesterolu frakcji LDL ≥ 100 mg/dl należy zredukować jego spożycie do poziomu poniżej 200mg na dobę
• Zaleca się obniżenie ilości spożywanych izomerów trans kwasów tłuszczowych, których głównymi źródłami są; ciastka i wypieki, pączki, chleby, produkty obsmażane w panierce oraz żywność typu fast food .

Białko:

• Powinno pokrywać 15-20% dobowego zapotrzebowania energetycznego przy czym przynajmniej połowa spożywanego białka powinno stanowić białko pochodzenia zwierzęcego (mięso, ryby, drób, nabiał).
• Przy wyrównanej cukrzycy typu 2 nie ma ono wpływu na wzrost poziomu glikemii.
• Przy nieustabilizowanej cukrzycy zapotrzebowanie na białko może być wyższe niż u chorych z prawidłową glikemią.

Witaminy i składniki mineralne:

• Prawidłowo zbilansowany jadłospis zwykle dostarcza odpowiedniej ilości niezbędnych witamin i minerałów. Nie istnieją wystarczająco przekonujące dowody na korzyści wypływające z suplementacji witamin i składników mineralnych u pacjentów, u których nie występują ich niedobory, ważne jest natomiast spożywanie witamin antyoksydacyjnych w ilościach pokrywających dobowe zapotrzebowanie, z uwagi na ich korzystny wpływ w profilaktyce miażdżycy.
• Wyjątkami do suplementacji są: okres planowania ciąży oraz jej czas- zaleca się suplementację kwasu foliowego w ramach profilaktyki wad wrodzonych płodu. Kolejnym wyjątkiem jest suplementacja wapnia w profilaktyce osteoporozy.

Alkohol:

• Spożycie alkoholu rzędu 20g na dobę w przypadku kobiet i 30 g na dobę w przypadku mężczyzn nie musi skutkować pogorszeniem wyrównania cukrzycy
• Aby obniżyć ryzyko hipoglikemii alkohol należy spożywać zawsze w połączeniu z posiłkiem.
• Przeciwwskazania do spożywania alkoholu przez chorych na cukrzycę typu 2 są zbieżne z przeciwwskazaniami dla populacji ogólnej tj. m.in. ciąża, zapalenie trzustki, ciężka hipertriglicerydemia. Wyklucza się także spożywanie alkoholu w przypadku cukrzycy niewyrównanej metabolicznie, przy wzmożonym wysiłku fizycznym, przy zaawansowanej neuropatii i mikroangiopatii, w nie ustabilizowanym nadciśnieniu tętniczym, przy wdrożonej diecie niskoenergetycznej, kiedy cukrzycy towarzyszy nadczynność tarczycy lub niedoczynność nadnerczy, oraz przy wszystkich rodzajach hiperkortyzolemii. Alkoholu nie należy stosować także przy leczeniu pochodnymi sulfonylomocznika, sulfonamidami, salicylanami i lekami β-adrenolitycznymi .

W planowaniu żywienia osób chorych na cukrzycę typu 2 nie można pominąć istotności rozmieszczenia energii na poszczególne posiłki. Wskazana jest regularność i rozłożenie energii na 4-6 posiłków dziennie, zależnie od rodzaju wdrożonej metody farmakoterapii oraz zaleceń indywidualnych.

Ważny jest także sposób przyrządzania potraw. Spożywane owoce i warzywa powinny być podawane na surowo lub gotowane krótko z użyciem niewielkiej ilości wody. Jako dodatki do warzyw gotowanych można zastosować oleje roślinne, jogurt lub sok z cytryny, nie poleca się dodawania masła czy majonezu. Do zaprawiania zup można wykorzystać mleko bądź chudy jogurt, wykluczona jest śmietana oraz zasmażka. Mięs, drobiu i ryb nie powinno się smażyć, zamiast tej metody poleca się gotowanie na parze, pieczenie w naczyniu żaroodpornym, folii lub pergaminie czy rękawie, a także duszenie bez wstępnego obsmażania. Należy ograniczyć dodatek soli, zastępując ją aromatycznymi przyprawami ziołowymi. Nie należy dopuszczać do rozgotowywania kasz, ryżu, makaronu i płatków, gdyż rozgotowane cechują się wyższym indeksem glikemicznym.

Żywność ekologiczna w menu diabetyka

Szczególnie istotną dla osób cierpiących z powodu cukrzycy cechą żywności ekologicznej jest wyższa w porównaniu do żywności konwencjonalnej zawartość substancji o charakterze przeciwutleniaczy. Z uwagi na specyfikę choroby i wysokie ryzyko powikłań sercowo-naczyniowych warto zadbać o odpowiednią ich podaż, wybierając smaczne i zdrowe, certyfikowane produkty ekologiczne, zamiast tych zamkniętych w tabletkach. 

Bogactwo przeciwutleniaczy można znaleźć w kapuście, truskawkach, kukurydzy, porzeczce amerykańskiej.

Warto wiedzieć, że w tuszkach kurcząt z chowu ekologicznego znajduje się mniej tłuszczu, co jest istotne kiedy zaburzeniu uległa gospodarka lipidowa. Jeżeli cukrzycy towarzyszy nadciśnienie, chory powinien „zaprzyjaźnić się” z obfitującymi w potas: szpinakiem, kapustą włoską i chlebem z ekologicznej mąki o wysokim typie przemiału.

Tekst opracowała mgr Justyna Siwiela

Dietetyk, właścicielka Centrum Edukacji Żywieniowej i Dietoterapii

VitaNutrica

Bibliografia:

1. Diabetologia Praktyczna 2009, tom 10, supl. A s.A1-A10,  A25-A29.
2. Gertig H., Przysławski J.: Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2006, s.381-383, 404-409.
3. Grzymisławski M.: Żywienie w cukrzycy. [W:] Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Tom 2. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2005, s.178-186.
4. Jarosz M., Cybulska B., Szostak W.B., Kłosiewicz- Latoszek L., Respondek W., Charzewska J., Traczyk I., Dziniszewski J., Rogalska- Niedźwiedź M.: Metody profilaktyki otyłości i przewlekłych chorób niezakaźnych poprzez poprawę żywienia i zwiększenie aktywności fizycznej. Realizacja globalnej strategii WHO dot. Zywienia, aktywności fizycznej i zdrowia (2004) oraz zaleceń Rady Europy. [W:] POLHEALTH. Otyłość, żywienie, aktywność fizyczna, zdrowie polaków. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2006, s.502-505.
5. Szostak W.B., Cichocka A.: Leczenie dietą chorych na cukrzycę. [W:] Diabetologia Praktyczna 2008, tom 9, nr 1, s.18-27.
6. Mizak L.: Żywność ekologiczna, żywność certyfikowana. [W:] Żywienie Człowieka i Metabolizm 2009, rok XXXVI  nr 4, s.630-639.